Sos tzatziki – skąd pochodzi i jak go przygotować?
Jeden z najpopularniejszych sosów, który już dawno zdobył podniebienia Polaków. Jego przygotowaniem rządzi jedna zasada: im prościej, tym lepiej. Tłusty jogurt, ogórek, czosnek, koperek i przyprawy wystarczą, żeby przygotować klasyczny, uniwersalny dip. Do czego pasuje i skąd w ogóle wziął się na naszych stołach?
Skąd pochodzi sos tzatziki?
Choć w Polsce tzatziki nieodłącznie kojarzą się z kuchnią grecką, sos ten jest znany i serwowany we wszystkich krajach bałkańskich, do których dotarł dzięki Osmanom. Za datę powstania sosu uważa się rok 1876, kiedy to w tureckim słowniku pojawiło się słowo „cacik”, oznaczające sałatkę jogurtowo-ziołową. Turcy dalej jadają tzatziki (lub raczej cacyki), zamiast koperku przyprawiając je miętą, dodając odrobinę octu winnego i posypując je papryką pul biber i sumakiem. Na Krecie jada się je z portulaką pospolitą, która czasem zastępuje ogórka. W Bułgarii i Albanii sos ma formę orzeźwiającego chłodnika i występuje pod nazwą tarator, a w kuchni perskiej nosi nazwę mast-o khiar i dodaje się do niego orzechy włoskie, rodzynki lub nawet płatki róż. W Polsce tzatziki pojawiły się razem z lokalami serwującymi gyros i szybko się przyjęły, jako świetny dodatek do smażonego lub grillowanego mięsa.
Z czego zrobić sos tzatziki?
Do przygotowania sosu tzatziki potrzebny jest tłusty, gęsty jogurt, najlepiej tzw. grecki lub bałkański. Można dodatkowo odsączyć go z serwatki na sicie wyłożonym gazą. Im mniej wody będzie w jogurcie, tym mniej wydzieli jej się po dodaniu reszty składników. Do jogurtu dodajemy przeciśnięty przez praskę lub drobno posiekany czosnek, uważając na to, żeby nie przesadzić z jego ilością – wystarczy jeden ząbek na 200 gramów jogurtu. Na początku sos będzie delikatny w smaku, ale po przegryzieniu się w lodówce czosnkowy aromat zyska na sile.
Obowiązkowym składnikiem sosu tzatziki jest także zielony ogórek, starty na grubych oczkach tarki lub pokrojony w drobną kostkę – można go obrać ze skórki, ale nie trzeba. Warto usunąć z niego jak najwięcej wody, wówczas sos pozostanie kremowy i nie będzie się rozwarstwiał. Można to osiągnąć poprzez wydrążenie z ogórka gniazda nasiennego oraz posolenie i dokładne odsączenie posiekanego lub startego ogórka na drobnym sicie.
Kolejnym składnikiem sosu tzatziki jest oliwa, dzięki której sos jest jeszcze bardziej kremowy. Można ją zastąpić olejem tłoczonym na zimno, np. lnianym lub rzepakowym, które mają wiele wartości odżywczych i nadadzą dipowi lokalnego charakteru. Złocisty olej świetnie nada się także do skropienia gotowego sosu. Jedyne przyprawy, jakie dodaje się do sosu tzatziki to sól i pieprz, a chcąc stworzyć najbardziej grecką wersję, wrzućmy także świeży posiekany koperek. Sos można dodatkowo zakwasić odrobiną soku z cytryny. Nie warto tworzyć ani używać gotowych przypraw do sosu tzatziki, bo najczęściej zawierają one czosnek granulowany lub suszony, o nieco innym aromacie niż świeży, nierzadko także zupełnie zbędny cukier, a także inne zioła poza koprem, jak natkę pietruszki czy oregano.
Dlaczego warto jeść tzatziki?
Kuchnia śródziemnomorska słynie ze swojego prozdrowotnego działania na organizm, a sos tzatziki to jedno z wielu dań, które się do tej sławy przyczyniają. Jogurt grecki, mimo że tłustszy niż naturalny, zawiera sporo białka i syci. Pełen jest także wapnia i dobrze wpływa na pracę jelit. Świeży ogórek ma działanie alkalizujące, zapobiega obrzękom i reguluje pracę układu moczowego. Z kolei czosnek to naturalny antybiotyk, który działa przeciwbakteryjnie i grzybobójczo. W czosnku znajdują się też flawonoidy, witaminy z grupy B, witamina C, magnez, potas i żelazo. Witamin i minerałów dostarcza także oliwa lub zimnotłoczony olej. Taki rodzaj tłuszczu wzbogaca dip o nienasycone kwasy tłuszczowe i obniża poziom złego cholesterolu.
Do czego pasuje sos tzatziki?
Jak przystało na sos pochodzący z południa Europy, tzatziki pasują do wszystkiego, co kulinarnie kojarzy się z latem, a więc do grillowanych, smażonych i pieczonych mięs, także kiełbasek czy szaszłyków, do świeżych warzyw, jak pomidory, papryka, ogórki, bakłażan, dań kuchni ulicznej, jak burgery, gyros, falafel, a także po prostu do pieczywa – zarówno do francuskiej bagietki czy polskiego chleba na zakwasie, jak i do chlebków pita. Tzatziki można podać jako przystawkę i potraktować jako dip do maczania warzyw czy grzanek, lub zaproponować je gościom jako jeden z sosów do dań mięsnych. Świetnie sprawdzą się do frytek, pieczonych ziemniaków czy placków ziemniaczanych.
Zobacz też: przepis na sos tzatziki