Święta dawniej i dziś – co się zmieniło na naszych stołach?

Świąteczny stół kiedyś a dzisiaj to tak naprawdę opowieść o tym, co w religii chrześcijańskiej powinno się znaleźć na stole i kiedyś na niego trafiało, a przez lata zaczęło się gubić. To także opowieść o tym, co było niegdyś charakterystyczne dla polskich regionów, a w obecnym świecie przy tak dalekiej globalizacji nie ma już miejsca.

Po pierwsze zestaw wigilijnych potraw. W zależności od regionu i tradycji rodzinnych, zwyczajowo na wigilijnym stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi, a potraw powinno być dwanaście. Dwanaście potraw symbolizuje dwunastu apostołów. Zgodnie z polskim zwyczajem potrawy wigilijne powinny być postne, czyli bezmięsne i bez użycia tłuszczów zwierzęcych. Taki zwyczaj był zgodny z kanonami postu i czasem adwentu, obecnie jest już zniesiony w kościele. Jednak czym byłaby Wigilia jeśli można by zjeść w nią wszystko?

Główny podział wstępował w zależności od regionów 

A te przez lata zaborów oznaczały tradycje i zapożyczenia z innych krajów – Austrii, Niemiec i Rosji. Po akcji przesiedleńczej w 1945 roku wschodnie i kresowe dania trafiały na zachodnie ziemie odzyskane i tam dalej ewoluowały. Oczywiście musimy zostawić na Wigilii dodatkowe nakrycie dla Pana Jezusa, dusz zmarłych (szczególnie na Podkarpaciu) czy niespodziewanego gościa. Wśród dań zawsze najpierw króluje opłatek, którym powinniśmy się podzielić i przy nim złożyć sobie życzenia. Pod obrusem umieszczane jest sianko, a na stole stoi świeca wigilijna. W wielu domach miało znaczenie, ile osób zasiadało do stołu – liczba nieparzysta zwiastowała nieszczęście.

Na Pomorzu i Kaszubach

Wśród wigilijnych potraw królują przede wszystkim ryby – zupa rybna lub dania z ryb przyrządzane na różne sposoby. Na wigilijnym stole można znaleźć też barszcz z uszkami, do którego wkłada się pieniążek – ten, kto znajdzie monetę, będzie miał szczęście w nowym roku. Tutaj do karpia dodaje się sos czosnkowy. Spotkamy też smażoną sieję z grzybami, flądrę i inne ryby w galarecie lub jabłkach.

Dania małopolskie

Wśród małopolskich dań świątecznych znajdują się głównie barszcz z uszkami lub ziemniakami, żurek, zupa grzybowa z łazankami, pierogi, ryby, kluski z makiem i kapusta z grochem lub grzybami. W wielu domach rządzi też kompot z suszonych śliwek czy pomuła – słodko-słona zupa ze śliwek.

Na Mazowszu

Tutaj podczas kolacji wigilijnej je się ryby takie jak śledź, karp czy sandacz. Oprócz tego na stołach królują kopytka (rwaki) z kapustą i grzybami, barszcz biały na zakwasie z kapusty z grzybami, a także barszcz czerwony z uszkami i kluski z makiem (kłosy).

Na Opolszczyźnie 

Charakterystycznymi dla tego regionu potrawami są śliszki – drożdżowe bułeczki z makowym nadzieniem posypane startym piernikiem oraz gęsta potrawa z miodu, suszonych owoców i piernika (mołcka).

Na Podkarpaciu 

Rządzą przede wszystkim potrawy na bazie kasz. Serwuje się też dania lokalne, takie jak gołąbki z kaszą i ziemniakami, zupę z kaszą (postnicę) czy podkarpacki pieróg z kapustą i ziemniakami.

A podlaskie? 

Jako że na tych terenach królowało bogactwo kultur, w okresie świątecznym spożywa się makowiec, sękacz sejneński, kutię lub w domach prawosławnych drożdżowe racuchy z suszonymi owocami, pierogi z kapustą i grzybami, śledzie, wareniki, kompot z łodyg leśnych malin czy barszcz z suszonych grzybów.

Wigilia w Wielkopolsce

Miała prawdziwie postny charakter. Do dziś je się ziemniaki w mundurkach, makiełki z czerstwej bułki, śledzie i olej lniany. Z czasem Wigilia w Wielkopolsce stawała się coraz bogatsza – oprócz fundamentalnych dań, je się także barszcz z uszkami czy karpia w sosie piernikowym.

Świętokrzyskie 

Pośród wigilijnych dań w tym regionie prym wiedzie barszcz na żytnim zakwasie. Oprócz tego popularny jest też farsz z kapustą, grzybami i kaszą gryczaną, fafernuchy – pieprzne kruche ciasteczka w kształcie kopytek o smaku cynamonu i miodu, piernik z mąki żytniej oraz szczodroki – pszenne pieczywo o słodko-słonym smaku.

Na Lubelszczyźnie 

Na wigilijnym stole znajdują się m.in. barszcz z uszkami, kapusta z grochem, pierogi, kutia, ryba, a także kompot z suszonych jabłek i śliwek. Znaczny wpływ na wybór potraw wigilijnych mieli tu Żydzi – karp w galarecie czy klopsiki z karpia w galarecie to bardzo popularne dania wigilijne. Z deserów rządzi tu strucla z makiem.

Potrawy na Dolnym Śląsku to mieszanka dań 

Dania te biorą swoją historię z odległych terenów. Na wigilijnym stole można spotkać kutię, kluski z makiem, świszcz – kaszę jęczmienną z korzeniami, miodem i suszonymi śliwkami, barszcz z uszkami, zupy rybne, zupę z kiszonej kapusty, grzybów i z dodatkiem grochu, śledzia, słodkie z makiem i bakaliami.

Górny Śląsk  

Potrawami, które wyróżniają ten region w okresie świątecznym, są siemieniotka – zupa z siemienia lnianego, zupa grzybowa z galuszkami czy zupa migdałowa. Podaje się też śledzie czy karpie w różnych odsłonach, jednak szczególnie ciekawymi daniami są moczka, śliszki, kołocz i kluski z makiem.

A na Warmii i Mazurach? 

Królują zupy owocowe, barszcz czerwony, różnorakie ryby, kasze i ziemniaki – to w tym regionie potrawy, których nie może zabraknąć na wigilijnym stole. Znaczną popularnością cieszą się również pierogi z kapustą i grzybami oraz makowiec.

Kultywujcie swoje zwyczaje i tradycje, bo te polskie dania, oprócz historii, mają też niezapomniany smak!

Wesołych Świąt

Jakub Steuermark